In de zandbak van mijn kleuterschool gold de heerschappij van de vuist. ‘Cheirocratie’, heet dat officieel. Ik bedoel maar, ik ben niet van de straat. Ik heb doorgeleerd, jazeker. Goed, die kleuterschool hield ik al na twee dagen voor gezien, maar de toekomst zou nieuwe kansen bieden.
De ware kunstenaar gaf volgens Querido ‘het eeuwig blijvende’, ‘het hoogste’, en ‘Levensgang’ en ‘Menschenwee’ kwamen, zonder volmaakt te zijn, dicht in de buurt. Deze zelffelicitatie veroorloofde de schrijver zich tegenover Telegraaf-verslaggever Elias d’Oliveira, die hem eind 1907 sprak voor de krant. De geïnterviewde viel niet op door bescheidenheid. Émile Zola? Dat was een groot schrijver, jazeker. Maar hemzelf moest je ook niet uitvlakken. Hij, Israël Querido, kon makkelijk net zo groot worden.
De 2017-najaarsaflevering van Tijdschrift voor Biografie stond in het teken van het thema ‘emancipatie’. Binnen dit thema nam het blad vier artikelen op. Een daarvan schreef ik: ‘Bevrijding uit het Amsterdamse getto. Thema in het biografisch oeuvre van Joosje Lakmaker’. Vanaf het einde van de negentiende eeuw, aldus mijn intro, maakten jongeren uit het Amsterdams-Joodse diamantbewerkersmilieu een snelle emancipatie door.
Mijn opa — nergens vond je iemand zoals hij — bezat ‘De ramp. Het fotoboek ten bate van het Nationaal Rampenfonds’. Eind jaren vijftig kon ik hem niet bezoeken of het kwam van de plank. Op het jongetje dat ik toen was maakte het diepe indruk. Hij vertelde er steevast een verhaal bij: ‘In die nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari 1953 hield de storm ook huis in de kop van Noord-Holland. Dat werkmanshuisje van jullie, hier vlakbij, stond pal op de wind en liep enorme schade op.’
Over de schrijver Israël Querido (1872-1932) is een diepe stilte neergedaald. Zijn werken staan te verstoffen en te verdoffen in bibliotheekmagazijnen. Antiquarisch verkrijgbaar zijn die werken (grotendeels) nog wel, maar antiquarisch gezocht zijn ze allerminst. In het literair-historische debat wordt er maar al te vaak alleen curiositeitshalve naar verwezen. De canon hebben ze bij lange na niet gehaald; bij geen middelbare scholier kunnen ze tegenzin in het lezen opwekken.
