Biografiebesognes

Meest recente berichten: Biografiebesognes

Herman van Zelm, geschiedenisleraar

Lang geleden schreef ik voor Historisch Nieuwsblad de column ‘Herman van Zelm’. Die column, verschenen in de reeks ‘Personages. Historici in de literatuur’, krijgt hier een reprise. Geschiedenisleraar Herman van Zelm is de hoofdpersoon in René Appels ‘Handicap’ (Bert Bakker 1987), een thriller die speelt midden jaren tachtig. ‘Handicap’ was het debuut van de auteur. Appel heeft hierop nog een respectabel aantal thrillers laten volgen. Begin oktober 2020 maakte hij, net vijfenzeventig geworden, met ‘Overschot’ de vijfentwintig vol.

Kontmapjes van Zeeman

Bezorgt de coronacrisis het neoliberalisme de genadeklap? Die vraag is aan debat onderhevig. Vaak denk ik hierbij terug aan de vorige wereldwijde crisis, de financiële. De malaise was nog maar net begonnen, toen ik mezelf bij het Geldmuseum benoemde tot crisiswatcher. Het leverde onder meer twee columns op, die ik publiceerde op de website van De Telegraaf. Ik wil ze hier met u delen.

Vluchten kan niet meer

Een lezer kan zich verliezen in een boek. Een boek kan een lezer een wereld in trekken waaruit hij of zij wil noch kan ontsnappen. De kans dat lezen zo’n toestand van gelukzaligheid teweegbrengt, wordt kleiner naarmate de lezer ouder wordt. Ziedaar de wet van Borst. Maar het kan altijd nog weer gebeuren, zoals de ontdekker van de wet in 2012 ervoer.

J.B. Schuil op visite bij Henri Borel

Begin 1905 betoonde de net uit Nederlands-Indië gerepatrieerde Henri Borel zich ingenomen met het blijspel ‘Gedeballoteerd’ van J.B. Schuil. Schuil hekelde in het stuk overzeese bestuurlijke wantoestanden. Borel kreeg een schok van herkenning.

In de grondverf

In het jaar dat ik 17 werd, werd mijn opa van vaderskant 71. Op zijn verjaardag en ook op latere familiepartijtjes dat jaar (1968) was deze coïncidentie aanleiding tot vermaak.

Sneeuw op komst

Een beroemde parabel van D.H. Lawrence gaat over de schrijver Cathcart. Dit personage houdt van eilanden, een liefde die hem fataal wordt. Lawrence liet ‘The man who loved islands’ opnemen in de Amerikaanse editie van de bundel ‘The woman who rode away’ (1928). Het verhaal is satirisch getoonzet. De Britse letterenwereld had er nog geen kennis van genomen of de mare ging al dat Lawrence zijn personage Cathcart had gemodelleerd naar Compton Mackenzie, met wie hij de draak had willen steken. De schrijver Compton Mackenzie, een Schotse nationalist, was begin jaren twintig pachter van Herm en Jethou in het Kanaal en woonde kort daarna op een van de Buiten-Hebriden, Barra. Hij werd nooit moe mensen in zijn gezelschap lastig te vallen met zijn idealisering van het eilandleven. Lawrence ontkende met klem, maar kon niet verhinderen dat Mackenzie ten diepste beledigd bleef.

Gerard Reve: raaf en papegaai

Gerard Reves roman ‘Bezorgde ouders’ (1988) is een ernstig boek. Het gaat over het lijden van de dichter Hugo Treger, dat tegelijk het lijden is van niets minder dan de hele mensheid. Toch doen Reves virtuoze formuleringen je vaak onherroepelijk in de lach schieten. Mijn favoriete passage vindt u in dit blogbericht.

Zegge en schrijve

Toen ik zestien was en op de hbs zat, moest ik zien rond te komen van zegge en schrijve 5 gulden in de week (omgerekend naar nu: 11,73 euro). 2,50 verdiende ik ‘s zaterdags met het rondbrengen van vlees, een baantje waaraan ik ongeveer vijf uur kwijt was. De andere 2,50 was zakgeld, mij verstrekt door mijn vader. De helft van mijn inkomen ging op aan de door-de-weekse koffie tussen de middag. Van het resterende bedrag wilde ik in het weekend het liefst een wereldrecord bierdrinken vestigen. Dat lukte natuurlijk op geen stukken na. Tot mijn geluk was ik drummer in een band. Om ons heen hing steevast een fanclub van vooral jongens die al ‘grote mensen’-werk hadden. Het bier vloeide rijkelijk. En deze werkende jongeren trokken ruimhartig hun portemonnee.

Bofkont Jim

We schrijven zomer 1950. Jim Dixon zit in zijn proeftijd als docent middeleeuwse geschiedenis aan een universiteit in de Engelse provincie. Nationalistisch China zucht onder de dictatoriale knoet van Chiang Kai-shek; in de Verenigde Staten bouwt Joseph McCarthy een reputatie op als communistenjager. Deze politieke feiten figureren in Dixons gedachten over de Middeleeuwen: ‘Chiang Kai-shek en senator McCarthy zijn kleine onaangenaamheden die je er graag voor over hebt om niet langer middeleeuwer te hoeven zijn. Zijn de mensen ooit zo weerzinwekkend, zo genotzuchtig, zo met wansmaak behept, zo akelig potsierlijk en zo ver van de waarheid verwijderd geweest als in de Middeleeuwen?’

Orwell in 1936: onderzoeker in Wigan

Het was er onvoorstelbaar goor. De glazen kroonluchter in het slaapzaaltje was bedekt met een laag stof zo dik als een vacht. Tijdens het ontbijt vulde de keuken zich met de geur van de uitwerpselen die dreven in een onder de tafel weggeschoven po. Hij was behoorlijk door de wol geverfd, maar tegen deze smeerboel was toch ook George Orwell niet opgewassen. Na tien dagen hield de schrijver het verblijf in het gruwelijke logement voor gezien.

Een zondagmiddag op de Wadden

Gerard N. Borst 4 maart 2018

De saaiste dag van mijn leven was het zeker niet. De man vertelde me zijn levensverhaal. Hij nam daar de tijd voor; zes uur lang was hij schier onafgebroken aan het woord. De man had in de Tweede Wereldoorlog als Waffen-SS’er gevochten aan het oostfront in Noord-Polen. Het was zondagmiddag 20 november 1994. Buiten stond een krachtige zuidwester, binnen zaten een 67-jarige Waddenbewoner die spijt betuigde over zijn foute oorlogsverleden en een journalist die zijn cassetterecorder op opnemen had gezet.

Lees Meer "Een zondagmiddag op de Wadden"

Iedereen heeft meningen

Gerard N. Borst 9 februari 2018

Hans Andreus en Lucebert speelden een rol op mijn eindexamen (1970, hbs A, Schagen). Bij het schriftelijk examen was een ‘haikoe’ van Hans Andreas het onderwerp van mijn opstel: ‘Niet te geloven:/ iedereen heeft meningen/ alsof het niets is.’ Bij het schriftelijk moest ik Luceberts gedicht ‘Liefde’ verklaren. Het opstel en het gestamel waartoe Lucebert me inspireerde werden zo hoog gewaardeerd dat ze de grandioos verknalde examenopgave boekhouden voldoende compenseerden.

Lees Meer "Iedereen heeft meningen"

Ruzie met Israël Querido

Gerard N. Borst 16 januari 2018

Israël Querido vocht in zijn leven twee ruzies uit die de literair-historische naslagwerken hebben gehaald. De ene ontstond als gevolg van een boek dat van literair-historische waarde is, de andere was een terugkerend thema in een publicatie waarvoor hetzelfde geldt. Het gaat om de ruzie met zijn broer Emanuel, schrijver van een familieroman waarin Israël een hoofdpersoon is die in kwalijke kleuren wordt geschilderd, en om die met zijn niet altijd even trouwe vriend Karel de Wind, schrijver van een biografie van Israël, die daarin wordt weggezet als iemand met een hoogst bedenkelijke levensstijl.

Lees Meer "Ruzie met Israël Querido"

Columnist voor wakker Nederland

Gerard N. Borst 12 januari 2018

Tussen januari 2008 en december 2012 liet ik, in opdracht van het Geldmuseum, op de kop af vijftig stukjes op de website van De Telegraaf plaatsen. Een terugkerend thema in die stukjes was de vraag hoe Nederlanders met geld omgaan.

Lees Meer "Columnist voor wakker Nederland"

autobiografie

Geborgen

Gerard N. Borst 5 november 2017

In de zandbak van mijn kleuterschool gold de heerschappij van de vuist. ‘Cheirocratie’, heet dat officieel. Ik bedoel maar, ik ben niet van de straat. Ik heb doorgeleerd, jazeker. Goed, die kleuterschool hield ik al na twee dagen voor gezien, maar de toekomst zou nieuwe kansen bieden.

Lees Meer "Geborgen"

Net zo groot als Zola

Gerard N. Borst 3 november 2017

De ware kunstenaar gaf volgens Querido ‘het eeuwig blijvende’, ‘het hoogste’, en ‘Levensgang’ en ‘Menschenwee’ kwamen, zonder volmaakt te zijn, dicht in de buurt. Deze zelffelicitatie veroorloofde de schrijver zich tegenover Telegraaf-verslaggever Elias d’Oliveira, die hem oktober 1907 sprak voor de krant. De geïnterviewde viel niet op door bescheidenheid. Émile Zola? Dat was een groot schrijver, jazeker. Maar hemzelf moest je ook niet uitvlakken. Hij, Israël Querido, kon makkelijk net zo groot worden.

Lees Meer "Net zo groot als Zola"

In Tijdschrift voor Biografie

Gerard N. Borst 1 november 2017

De 2017-najaarsaflevering van Tijdschrift voor Biografie stond in het teken van het thema ‘emancipatie’. Binnen dit thema nam het blad vier artikelen op. Een daarvan schreef ik: ‘Bevrijding uit het Amsterdamse getto. Thema in het biografisch oeuvre van Joosje Lakmaker’. Vanaf het einde van de negentiende eeuw, aldus mijn intro, maakten jongeren uit het Amsterdams-Joodse diamantbewerkersmilieu een snelle emancipatie door.

Lees Meer "In Tijdschrift voor Biografie"