Een lezer kan zich verliezen in een boek. Een boek kan een lezer een wereld in sleuren waaruit hij of zij wil noch kan ontsnappen. De kans dat lezen zo’n toestand van gelukzaligheid teweegbrengt, wordt kleiner naarmate de lezer ouder wordt. Ziedaar de wet van Borst. Maar het kan altijd nog weer gebeuren, zoals de ontdekker van de wet in 2012 ervoer.
Begin 1905 betoonde de net uit Nederlands-Indië gerepatrieerde Henri Borel zich ingenomen met het blijspel ‘Gedeballoteerd’ van J.B. Schuil. Schuil hekelde in het stuk overzeese bestuurlijke wantoestanden. Borel kreeg een schok van herkenning.
In het jaar dat ik 17 werd, werd mijn opa van vaderskant 71. Op zijn verjaardag en ook op latere familiepartijtjes dat jaar (1968) was deze coïncidentie aanleiding tot vermaak.
Gerard Reves roman ‘Bezorgde ouders’ (1988) is een ernstig boek. Het gaat over het lijden van de dichter Hugo Treger, dat tegelijk het lijden is van de hele mensheid. Toch zijn Reves virtuoze formuleringen vaak goed voor een grijns. Mijn favoriete passage vindt u in dit blogbericht.
Toen ik zestien was en op de hbs zat, moest ik zien rond te komen van zegge en schrijve 5 gulden in de week (omgerekend naar nu: 11,73 euro). 2,50 verdiende ik ’s zaterdags met het rondbrengen van vlees, een baantje waaraan ik ongeveer vijf uur kwijt was. De andere 2,50 was zakgeld, mij verstrekt door mijn vader. De helft van mijn inkomen ging op aan de door-de-weekse koffie tussen de middag. Van het resterende bedrag wilde ik in het weekend het liefst een wereldrecord bierdrinken vestigen. Dat lukte natuurlijk op geen stukken na. Tot mijn geluk was ik drummer in een band. Om ons heen hing steevast een fanclub van vooral jongens die al ‘grote mensen’-werk hadden. Het bier vloeide rijkelijk. En deze werkende jongeren trokken ruimhartig hun portemonnee.
We schrijven zomer 1950. Jim Dixon zit in zijn proeftijd als docent middeleeuwse geschiedenis aan een universiteit in de Engelse provincie. Nationalistisch China zucht onder de dictatoriale knoet van Chiang Kai-shek; in de Verenigde Staten bouwt Joseph McCarthy een reputatie op als communistenjager. Deze politieke feiten figureren in Dixons gedachten over de Middeleeuwen: ‘Chiang Kai-shek en senator McCarthy zijn kleine onaangenaamheden die je er graag voor over hebt om niet langer middeleeuwer te hoeven zijn. Zijn de mensen ooit zo weerzinwekkend, zo genotzuchtig, zo met wansmaak behept, zo akelig potsierlijk en zo ver van de waarheid verwijderd geweest als in de Middeleeuwen?’
Als lezer van Hermans’ roman ‘De tranen der acacia’s’ leverde ik me met huid en haar over aan een wereld waaruit ik kon noch wilde ontsnappen. Een van Marita Mathijsen geleende term helpt me te beschrijven wat er gebeurde: het verhaal bracht ‘effecten van meewarigheid’ teweeg. Ik kon het op mezelf betrekken, mijn eigen denkwereld, mijn eigen situatie. Het verhaal wekte nieuwsgierigheid en spanning op; het deed een beroep op mijn inlevingsvermogen, zette afwisselend bewondering en afkeer in werking.
Hoe raakte ik geïnteresseerd in Israël Querido? Het is een lang verhaal, u moet er even voor gaan zitten, maar ik wil het graag vertellen. Het begin speelt eind jaren zeventig. Dit bericht werd in Het Groene Hart geschreven, waar ik tijdens het zomerreces de plattelander uithang, vertoevend in en om Het Tweede Eiland, het retraitehuis dat u ziet op de uitgelichte afbeelding.
De term ‘vrekkigheid’ ving ik voor het eerst op toen ik een jaar of tien was. In die tijd behoorde het wekelijkse bezoek aan mijn opa, een kolenboer op het Westfriese platteland, tot de hoogtepunten van mijn bestaan. Z’n handel liep matig, wat gelukkig niet ten koste ging van z’n humeur. Toch maakte ik één keer mee dat hij zich buitensporig opwond. Het betrof grote boeren die de rekening maar niet betaalden. ‘Rijke stinkerds!’ riep hij uit. ‘Weet je wat het is met die lui? Ze schijten niet voor elven.’ Een Freudiaanse wijsheid van het zuiverste water. Ach, mijn opa, nergens vond je iemand zoals hij.
Parijs, zondag 13 december 1896, 21 bis, rue de Bruxelles. Israël Querido’s vriend Andries de Rosa spreekt Émile Zola.
Biografiebesognes 